Czym jest upadłość konsumencka – kto i w jaki sposób może ją ogłosić?

Czym jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka jest sądową procedurą przeznaczoną dla osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej i stały się niewypłacalne, czyli utraciły zdolność do regulowania swoich zobowiązań i ta niezdolność trwa od co najmniej 3 miesięcy. Jej celem jest uwolnienie konsumenta od wszystkich długów.

To rozwiązanie ostateczne, dopuszczalne np. w sytuacji, gdy spirala zadłużenia stała się tak poważna, że dłużnik nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań. W procesie oddłużania może dojść do zaspokojenia wierzycieli bezpośrednio z majątku dłużnika, ustalenia dostosowanego do sytuacji finansowej upadłego planu spłaty, a nawet umorzenia całości bądź części długów, gdy konsument nie jest w stanie ich spłacić.

Upadłość konsumencką regulują przepisy części trzeciej tytułu V ustawy prawo upadłościowe¹. Regulacje stosuje się wyłącznie wobec osób fizycznych, wobec których nie można ogłosić upadłości w zwykłym trybie.

Upadłość konsumencka różni się znacznie od upadłości przedsiębiorców dotyczącej osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, które prowadzą działalność gospodarczą i utraciły zdolność regulowania swoich zobowiązań.

Podczas gdy celem upadłości w przypadku przedsiębiorstwa jest głównie zaspokojenie wierzycieli, upadłość konsumencka ma przede wszystkim zapewnić ochronę dłużnika i dać mu drugą szansę. Dłużnik będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej dzięki procesowi musi mieć zapewnione minimalne warunki życiowe, a upadłość ma zagwarantować mu rozpoczęcie życia na nowo bez długów. Proces upadłości przedsiębiorstwa często kończy się z kolei jego likwidacją, choć w niektórych przypadkach istnieje szansa na restrukturyzację i kontynuację działalności.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Podstawowy warunek ogłoszenia upadłości konsumenckiej to wspomniane już posiadanie statusu konsumenta, ponieważ dla przedsiębiorców stworzono procedurę dedykowaną podmiotom gospodarczym. Dodatkowo osoba wnioskująca musi:

• znajdować się w stanie rzeczywistej niewypłacalności od co najmniej 3 miesięcy, czyli nie być zdolna do regulowania przez ten czas swoich zobowiązań;
• mieć centrum interesów życiowych w Polsce, czyli mieszkać w kraju i wykonywać na jego terenie pracę lub mieć większość majątku.

Warto podkreślić, że po zmianach w przepisach, które weszły w życie od 24 marca 2020 roku, upadłość może ogłosić nawet dłużnik, który doprowadził do niewypłacalności w wyniku rażącego niedbalstwa. Przyczyna powstania długów może być brana pod uwagę dopiero na dalszych etapach postępowania przy ustalaniu planu spłaty wierzycieli.

W ustawie istnieją jednak określone wyłączenia, które rozstrzygają, jacy dłużnicy nie mogą ogłosić upadłości konsumenckiej. W takiej sytuacji może dojść do odrzucenia bądź oddalenia wniosku albo umorzenia postępowania. Mowa tu przede wszystkim o sytuacji, gdy wnioskodawca:

• prowadzi działalność gospodarczą;
• jest wspólnikiem spółki osobowej;
• nie ma statusu osoby niewypłacalnej – m.in. gdy brak możliwości regulowania zobowiązań dotyczy krótszego niż wymagane 3 miesiące okresu;
• miał prowadzone w ciągu ostatnich 10 lat inne postępowanie upadłościowe, które umorzono, zakończono umorzeniem części albo całości długów bądź gdy upadły nie dotrzymał spłaty wierzycieli;
• doprowadził do pokrzywdzenia wierzycieli, np. unikając zajęcia komorniczego przez darowizny.

Proces ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Proces ogłoszenia upadłości konsumenckiej przebiega w kilku krokach.

1. Podstawa to przygotowanie odpowiednich dokumentów dotyczących m.in. grona wierzycieli i wysokości zadłużenia oraz wypełnienie wniosku na gotowym formularzu. We wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej² trzeba wskazać żądanie wniosku i jego uzasadnienie oraz podać takie dane jak m.in.:

• dane sądu;
• dane dłużnika i ewentualnie jego pełnomocnika;
• wykaz majątku oraz jego szacunkowa wycena;
• lista wierzycieli wraz z kwotą i terminem wymagalności wierzytelności, która przysługuje mu od dłużnika;
• lista zabezpieczeń na majątku dłużnika;
• informacja o przychodach i kosztach utrzymania dłużnika;
• spis dowodów, w tym np. umów pożyczki, nakazów zapłaty czy dokumentów od komornika dotyczących prowadzonych postępowań egzekucyjnych³.

2. Po przygotowaniu dokumentów należy uiścić odpowiednią opłatę i złożyć do sądu wniosek o upadłość konsumencką. W ten sposób rozpoczyna się procedura ogłoszenia upadłości.

3. Następnie sąd rozpatrzy wniosek i zweryfikuje, czy wobec dłużnika może zostać orzeczona upadłość konsumencka.

4. Jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, sąd ogłosi upadłość dłużnika⁴.

5. W kolejnym etapie ustala się listę wierzycieli⁵. Syndyk sporządzi zestawienie zobowiązań na podstawie zgłoszeń dokonanych przez wierzycieli w ciągu 30 dni.

6. Po ustaleniu wysokości zadłużenia podejmowane są działania zmierzające do jego spłaty. W zależności od sytuacji dłużnika może dojść do likwidacji majątku czy ustalenia planu spłaty⁶, a w wyjątkowych sytuacjach, gdy osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli – do umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli⁷.

7. Po zakończeniu planu spłaty może dojść do umorzenia części długów.

8. Zakończenie postępowania umożliwia wykreślenie upadłego z Rejestru Dłużników Niewypłacalnych, który prowadzi Krajowy Rejestr Sądowy.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej wiąże się z kosztami. Podstawa to wspomniany już wniosek o ogłoszenie upadłości. Opłata za jego złożenie wynosi 30 złotych. Do tego trzeba doliczyć wynagrodzenie syndyka regulowane z funduszy masy upadłości. W 2025 roku jego wysokość to od 2137,21 do 17 097,70 złotych. Opłata może być umorzona w sytuacji, gdy dłużnik nie ma majątku i nie uzyskuje dochodów. Jeśli w sprawie dłużnik jest reprezentowany przez pełnomocnika, należy dodatkowo wnieść opłatę od pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych. Koszt pomocy prawnej to średnio około 3-4 tysiące złotych za przygotowanie wniosku i skierowanie sprawy do sądu oraz ponad 3 tysiące złotych za wsparcie we właściwym postępowaniu⁸. Czas trwania postępowania upadłościowego może wynieść nawet kilka lat.

Konsekwencje ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Upadłość konsumencka wiąże się z szeregiem konsekwencji dla dłużnika.

Majątek upadłego staje się masą upadłości, którą zarządza syndyk w celu zaspokojenia wierzycieli. W jej zakres wchodzi wszystko, co było własnością dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości oraz co zostało nabyte w toku postępowania z wyłączeniem określonych, wskazanych w przepisach przedmiotów. Tym samym do masy upadłości wejdą m.in. nieruchomości, ruchomości, pieniądze czy dochody powyżej kwoty wolnej od zajęcia. Dłużnik traci prawo do dysponowania nimi. Wyłączeniu podlegają z kolei te składniki, z których nie można prowadzić egzekucji, w tym np. przedmioty codziennego użytku (m.in. pościel, odkurzacz, piekarnik, krzesła), o ile nie mają znacznej wartości, a także świadczenia alimentacyjne czy rodzinne⁹.

Ogłoszenie upadłości prowadzi do zawieszenia wszystkich toczących się wobec dłużnika postępowań sądowych i egzekucyjnych. W trakcie postępowania nie mogą być wszczęte nowe. Wszystko po to, aby umożliwić pełne oddłużenie¹⁰.

Jedno z najważniejszych ograniczeń, które są nakładane na upadłego konsumenta, to zakaz zaciągania nowych zobowiązań. Obowiązuje aż do zakończenia procesu spłaty wierzycieli. Nieprzestrzeganie zakazu może prowadzić do nałożenia dotkliwych sankcji, a nawet anulowania upadłości¹¹.

Warto pamiętać, że informacja o upadłości konsumenckiej jest widoczna w BIK przez 10 lat od chwili jej ogłoszenia. Mimo że nie istnieje prawny zakaz udzielania kredytów i pożyczek takiej osobie, to staranie się o finansowe wsparcie może być utrudnione ze względu na negatywną historię kredytową¹². W takiej sytuacji trzeba przyłożyć szczególną uwagę do wybieranych produktów. Pożyczki dla zadłużonych, reklamowane często jako pożyczki bez BIK i KRD – mimo że na pierwszy rzut oka mogą wydawać się atrakcyjnym rozwiązaniem – zawierają szereg pułapek podwyższających koszty produktu.

Alternatywy dla upadłości konsumenckiej

Upadłość konsumencka – mimo szeregu zalet – nie sprawdzi się w każdym przypadku. Na konsumentów czeka szereg alternatyw, które warto rozważyć, zanim problem stanie się naprawdę poważny.

Jako osoba zadłużona możesz podjąć negocjacje z wierzycielami i próbować przesunąć terminy spłaty. Jeśli masz majątek, który da się sprzedać, rozważ taki krok w celu sprawnego uregulowania długów. Sprawdź możliwości konsolidacji kredytów. W ten sposób połączysz kilka zobowiązań w jedną ratę i ustalisz korzystniejsze warunki zwrotu pożyczonych środków. Restrukturyzacja długu pozwoli zmodyfikować pierwotne ustalenia tak, aby lepiej dopasować obowiązki do aktualnej sytuacji materialnej kredytobiorcy.

W każdym przypadku w obliczu problemów warto działać. Klienci instytucji finansowych nie powinni liczyć na to, że ich długi się przedawnią. Banki i firmy pożyczkowe korzystają z nowoczesnych systemów monitorujących stan spłaty produktów finansowych, dlatego automatycznie wykryją opóźnienia i podejmą zdecydowane kroki. W ten sposób dojdzie do przerwania biegu przedawnienia.

Podsumowanie

Upadłość konsumencka to szansa na nowy start finansowy dla osób niewypłacalnych. Mimo że niesie ze sobą określone konsekwencje, pozwala skutecznie pozbyć się długów. Upadłość konsumencka jest oczywiście rozwiązaniem ostatecznym i warto zrobić wszystko, aby do niej nie doprowadzić. Z tego powodu – gdy widzisz, że Twoja sytuacja finansowa jest trudna – nie warto czekać. Nie chowaj głowy w piasek. Zamiast tego podejmij kontakt z wierzycielami i porozmawiaj o możliwości negocjacji warunków spłaty. Szukaj pomocy prawnej i finansowej. Uważaj jednak na niepewne usługi doradcze.

Gdzie szukać pomocy?

W Polsce istnieje szereg organizacji pozarządowych wspierających zadłużonych. Znajdziesz je w swojej okolicy. Jako przykład można wskazać chociażby Stowarzyszenie Krzewienia Edukacji Finansowej czy Fundację na Rzecz Uczciwej Bankowości.

Pomocy udzielają też adwokaci i radcowie prawni specjalizujący się w upadłości konsumenckiej. W wielu miastach Polski na zadłużonych czekają darmowe porady prawne. Dodatkowe informacje o upadłości konsumenckiej znajdziesz w Praktycznym Poradniku Dłużnika przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
2. https://przepisy.gofin.pl/przepisy,4,29,169,3543,,20210303,rozporzadzenie-ministra-sprawiedliwosci-z-dnia-17122015-r.html#P298259
3. Art. 491² ust. 4 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
4. Art. 491⁵ ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
5. Art. 491⁵ ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
6. Art. 491^11a i 491¹⁴ ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
7. Art. 491¹⁶ ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794, 1222).
8. https://upadlosckonsumenta24.pl/upadlosc-konsumencka-koszty/
9. https://restruktor.pl/blog/co-wchodzi-do-masy-upadlosci-w-upadlosci-konsumenckiej/
10. https://kancelariamistewicz.com.pl/jakie-konsekwencje-niesie-ze-soba-ogloszenie-upadlosci-konsumenckiej/
11. https://upadlosckonsumencka.expert/ogloszenie-upadlosci-konsumenckiej-i-co-dalej-jakie-sa-obowiazki-osoby-upadlej/
12. https://www.cno-legal.pl/bik-zdolnosc-kredytowa-po-upadlosci/