Co zrobić z uszkodzonym banknotem? Gdzie i jak go wymienić?

Kiedy banknot jest traktowany jako uszkodzony?

Specyfiką banknotów jest to, że łatwo ulegają zniszczeniu, a po wielu latach intensywnego użytkowania mogą się znacznie przetrzeć. Zanim wyjaśnimy, jak i gdzie wymienić uszkodzone banknoty, warto przyjrzeć się temu, jaka jest ich oficjalna definicja.

Istnieje wiele cech, które wskazują na to, że mamy do czynienia z banknotem wstępnie kwalifikującym się do wymiany. Kwestia tego, kiedy banknot uznawany jest za uszkodzony, regulowana jest przez Zarządzeniem 31/2013 Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z nim uszkodzone banknoty to środki pieniężne, które są:
• przedarte;
• postrzępione;
• podklejone;
• przerwane;
• odbarwione;
• uszkodzone w inny sposób.

Co więcej, kwestia tego, gdzie wymienić zniszczony banknot, nie będzie dotyczyła tylko środków z uszkodzeniami mechanicznymi i odbarwieniami. Jako znaczne uszkodzenie definiuje się także zabrudzenie banknotu w stopniu znacznie utrudniającym identyfikację. Może to być więc także naniesiony, trwały napis na banknot, nadruk, rysunek lub inny znak, który ogranicza możliwość stwierdzenia, czy mamy do czynienia z oryginalnym pieniądzem.

Warto zwrócić uwagę na to, że Zarządzenie Prezesa NBP definiuje również znaczenie uszkodzonych bilonów. W tym przypadku są to monety, które mają szczególne uszkodzenia typu mechaniczne, są wytarte lub skorodowane, mają zmienioną barwę lub zostały uszkodzone poprzez naniesienie trwałych znaków, np. napisów lub rysunków.

Regulacje prawne wymiany zniszczonych banknotów w Polsce

Zasady i tryb wymiany zniszczonych banknotów regulowane są w Polsce za pomocą wspomnianego Zarządzenia Prezesa NBP. Pełna nazwa dokumentu, z którym można zapoznać się także przez internet, to Zarządzenie nr 31/2013 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. Narodowego Banku Polskiego z 2020 r., poz. 31, z późn. zm.). 

Wszystkie zasady dotyczące tego, w jakiej sytuacji można wymienić banknoty i monety oraz które ze środków klasyfikują się do wymiany, zawarte zostały w powyższym Zarządzeniu. Dokument ten reguluje również to, jak powinna wyglądać wymiana uszkodzonego banknotu oraz gdzie wymienić zniszczony banknot.

Gdzie można wymienić uszkodzony banknot?

Dysponując środkami płatniczymi, których stan mieści się w powyżej zarysowanej charakterystyce, należy zdecydować się na wymianę zniszczonych banknotów. Pozostaje zatem pytanie: gdzie wymienić uszkodzony banknot?

Okazuje się, że możliwości jest wiele. Zgodnie z Zarządzeniem Prezesa NBP uszkodzony banknot można wymienić w kasie dowolnego banku działającego na terenie Polski. Nie trzeba być klientem banku, aby dokonać w nim wymiany zużytych środków. Co więcej, bank ma obowiązek przyjęcia takiej realizacji i musi to uczynić bezpłatnie. Po przyjęciu wadliwych bilonów i baknotów banki sporządzają dokumentację i przesyłają te środki do Centrali Narodowego Banku Polskiego.

Zgodnie z najnowszą nowelizacją Zarządzenia z 17 września 2020 roku, wymiana zużytych, przedartych i zniszczonych banknotów oraz bilonów może być realizowana także korespondencyjnie. To duże ułatwienie zwłaszcza dla tych osób, w których lokalizacji nie znajduje się blisko żadna placówka banku, a posiadają uszkodzony banknot. Gdzie wymienić w taki sposób wadliwe środki? Wystarczy zapakować uszkodzone pieniądze do koperty (dla bezpieczeństwa – najlepiej bąbelkowej lub nieprześwitującej, ale nie jest to wymagane) i wysłać pocztą lub kurierem na adres Centrali Narodowego Banku Polskiego (ul. Świętokrzyska 11/21, 00-919 Warszawa). 
Do koperty należy dołączyć wydrukowany i uzupełniony wniosek wymiany, w którym należy podać rachunek bankowy, na który mają zostać przesłane środki z wymiany. Jednorazowo można w ten sposób wymienić maksymalnie 2000 złotych.

Warto zwrócić uwagę na to, że nieco inaczej powinna wyglądać wymiana uszkodzonego banknotu wskutek pożaru lub zawilgocenia. Takie środki należy dokładnie zabezpieczyć, aby nie spowodować większych uszkodzeń. Wybierając wymianę korespondencyjną, warto je solidnie zapakować w taki sposób, aby poszczególne banknoty były od siebie dodatkowo oddzielone.

Wymiana uszkodzonego banknotu – czy dostanę pełną wartość?

Wartość wymiany zużytego banknotu zależy od stopnia jego zniszczenia. Nie za każdy oddany uszkodzony banknot można uzyskać jego równowartość. Zgodnie z Zarządzeniem Prezesa NBP istnieją dwa warianty: wymiana za pełną wartość (100%) oraz za połowę wartości (50%).

Pełną wartość wymienianego banknotu można otrzymać w sytuacji, gdy banknot jest przerwany, składa się z nie więcej niż 9 części, pochodzących z tego samego banknotu, ale wszystkie stanowią 100% pierwotnej powierzchni. Na wymianę w stosunku 1:1 można także liczyć wtedy, gdy w jednym fragmencie banknotu zachowało się co najmniej 75% pierwotnej jego powierzchni.

Połowę wartości wymienianych banknotów otrzyma się w sytuacji, kiedy w jednym fragmencie zachowało się jedynie od 45% do 75% banknotu. Co więcej, jeżeli posiada się jedynie mniejszy fragment banknotu, którego powierzchnia całkowita nie przekracza 45% nowego oryginału, wówczas taka wymiana nie przysługuje.
Chociaż proces wymiany zużytych banknotów przysługuje każdemu “od ręki”, to jednak czasem pracownicy kasy banku mogą mieć wątpliwości, czy należy wymienić banknot. W takiej sytuacji przyjmą oni uszkodzony banknot i prześlą do NBP w celu weryfikacji. Wówczas środki zostaną wypłacone po pomyślnym zweryfikowaniu banknotu.

Jakie formalności są do tego potrzebne?

Podczas wymiany uszkodzonego banknotu w placówce bankowej należy wypełnić wniosek o wymianę. Bank sporządzi pokwitowanie przyjęcia pieniędzy, które wręczy osobie zlecającej wymianę. Formalności te wymagają podania podstawowych danych osobowych – imienia i nazwiska, adresu, a także numeru rachunku bankowego, jeżeli środki z wymiany mają trafić do zlecającego w sposób elektroniczny.

Rachunek bankowy może być w dowolnym banku – niekoniecznie tym, w którym zleca się wymianę uszkodzonych banknotów. Procedurę korespondencyjnej wymiany zniszczonych pieniędzy opisaliśmy powyżej. Obydwa procesy są bardzo łatwe, a formalności ograniczone do niezbędnego minimum.

Czy sprzedawca musi przyjąć uszkodzony banknot?

Chociaż wymiana uszkodzonego banknotu nie jest trudna, obowiązek ten spoczywa wyłącznie na jego właścicielu. Z prawnego punktu widzenia każdy sprzedawca ma prawo odmówić przyjęcia banknotu, co do którego istnieje ryzyko uszkodzenia. Nawet niewielki napis na banknocie może sprawiać, że sprzedawca będzie mógł legalnie odmówić przyjęcia takiej płatności. Po zorientowaniu się, że w naszym portfelu znajduje się tego typu pieniądz, nigdy nie należy próbować dokonywać transakcji za jego pomocą. Jedynym rozwiązaniem jest udanie się do najbliższej placówki, gdzie można wymienić zużyty banknot na nowy. 

Jak wymienić banknoty w innej walucie?

Wymiana uszkodzonych banknotów innych walut nie podlega pod kompetencje Narodowego Banku Polskiego, w związku z czym proces ten jest znacznie trudniejszy dla polskich rezydentów. Względnie najłatwiej można wymienić walutę strefy euro. Wymiana uszkodzonego banknotu euro może odbyć się w banku centralnym państwa przynależącego do strefy euro. W tym celu należy się więc zapoznać z przepisami szczegółowymi banków centralnych, np. Niemiec, Czech lub Słowacji. 

Podobnie jak polski NBP, niektóre banki centralne gwarantują możliwość wymiany w sposób korespondencyjny. Mogą jednak obsługiwać wyłącznie obywateli swojego kraju lub państw należących do strefy euro. Szczegółowe warunki wymiany banknotów euro reguluje decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dnia 19 kwietnia 2013 roku (EBC/2013/10).

Jeszcze trudniej wymienić uszkodzone banknoty innych walut. Problem jest realny, o czym świadczy często powtarzające się w internecie pytanie, gdzie można wymienić uszkodzony banknot dolarowy? Niestety, wymiana takiego banknotu dla polskiego obywatela i rezydenta nie jest możliwa. Zleceń tych nie obsługuje ani Europejski Bank Centralny, ani Narodowy Bank Polski. 

W sieci nie brakuje jednak ogłoszeń prywatnych firm finansowych, np. kantorów walutowych, które mają stanowić rozwiązanie dla problemu, gdzie wymienić uszkodzony banknot dolarowy. Do tych usług tych należy jednak podchodzić z dużą ostrożnością. Wiarygodność takiej firmy nie jest sprawdzona, a ryzyko wystąpienia oszustwa – potencjalnie wysokie.

Wymiana uszkodzonego banknotu – podsumowanie

Wymiana uszkodzonego banknotu (PLN) jest łatwym procesem. Osoby, które posiadają taki banknot, powinny sprawdzić, czy część uszkodzona zajmuje więcej niż 45% powierzchni oraz zapoznać się z dodatkowymi wytycznymi NBP, streszczonymi w tym artykule na podstawie Zarządzenia Prezesa NBP z dnia 17 grudnia 2013 r. (Dz. Urz. Narodowego Banku Polskiego z 2020 r., poz. 31, z późn. zm.).

Jeśli spełnione są warunki, uszkodzony banknot można wymienić za darmo w każdej placówce banku w Polsce. Można także uczynić to korespondencyjnie, przesyłając banknot wraz z wnioskiem bezpośrednio na adres warszawskiej Centrali NBP. 

Przeczytaj także:

Ile wody zużywa zmywarka i czy się opłaca?
Czy warto skorzystać z usług doradcy kredytowego?
Ile kosztuje prawo jazdy kategorii B?